Μια στιγμή μπορεί να κάνει τη διαφορά. Ένα μόνο κλικ… Κι από εκεί και πέρα, η φωτογραφία, αυτή η δισδιάστατη «φέτα» της πραγματικότητας, μπορεί να πάρει τερατώδεις διαστάσεις. Να γίνει σύμβολο για κοινωνίες, λάβαρο για επαναστάτες ή «εικονοστάσι» για κάθε άνθρωπο με ευαισθησίες. Το καθοριστικό κλικ των παρακάτω εικόνων, μπορεί να μην άλλαξε τις ίδιες τις στιγμές που απαθανάτισε, άλλαξε όμως την οπτική μεγάλου μέρους της ανθρωπότητας και έγειρε την πλάστιγγα υπέρ της γνώσης και της ευαισθητοποίησης. Και τελικά, έκανε την υπερβολή του «μια εικόνα χίλιες λέξεις» να μοιάζει ανεπαρκής…
1. Θέα από το παράθυρο στο Le Gras, Joseph Niépce, 1826
Ή αλλιώς, «πώς ξεκίνησαν όλα». Ο Niépce στέκεται στο παράθυρό του, και χρησιμοποιεί για πρώτη φορά στην Ιστορία της ανθρωπότητας ένα συγκεκριμένο υλικό για να δημιουργήσει μια εικόνα: Τον ήλιο. Πρόκειται για την ηλιογραφία τού Niépce που δεν διεκδικεί δάφνες ανάλυσης ή σύνθεσης (μια οροφή με την καμινάδα της είναι), αλλά ήταν στην ουσία ο πρόγονος της δαγκεροτυπίας, της τεχνικής δηλαδή του Λουί Νταγκέρ, που μια δεκαετία αργότερα βασίστηκε στην δουλειά του Niépce για να παράξει την πρώτη φωτογραφία του κόσμου.
2. Loyalist Militiaman at the Moment of Death, Robert Capa, 1936
Πρόκειται για μία από τις πιο γνωστές και πιο πολυσυζητημένες φωτογραφίες πολέμου: Ο φερόμενος ως ρεπουμπλικάνος Borrell Garcia δέχεται πυρά και σκοτώνεται ακριβώς την στιγμή της λήψης, κατά τη διάρκεια μάχης του ισπανικού εμφυλίου. Η αυθεντικότητα της φωτογραφίας έχει δεχθεί αρκετά πυρά κατά καιρούς – ότι πρόκειται για «στημένη» σκηνή, ότι το μέρος δεν ταυτίζεται με εκείνο στο οποίο πέθανε ο αναρχικός Garcia κλπ. Σε κάθε περίπτωση, όμως, έγινε αντιπολεμικό λάβαρο σε όλη την Ευρώπη και όχι μόνο, αφότου δημοσιεύθηκε στο γαλλικό περιοδικό «VU» και στη συνέχεια στο αμερικανικό «Life».
3. Migrant Mother, Dorothea Lange, 1936
Η Αμερική βιώνει τη μεγάλη κρίση (ναι, η δική μας δεν είναι η πρώτη στον κόσμο) και εκατοντάδες άνεργοι ξεκινούν για άλλες πολιτείες, για να βρουν δουλειά και καλύτερη ζωή. Η γυναίκα της φωτογραφίας είναι μια τέτοια περίπτωση: Πρόκειται για την Florence Owens Thompson, χήρα με επτά παιδιά, τα οποία αναγκαζόταν εκείνο τον καιρό να ταΐζει με σκοτωμένα πουλιά και λαχανικά από τα γύρω χωράφια. Στην διαδρομή της προς μια «καλύτερη ζωή», τη συνάντησε η φωτογράφος Dorothea Lange και η φωτογραφία της έγινε σύμβολο της μεγάλης κρίσης.
4. Segregated Water Fountains in North Carolina, Elliott Erwitt, 1950
Κοιτάζοντας τη συγκεκριμένη φωτογραφία, αντιλαμβάνεται κανείς πόσα άλλαξαν μέσα σε μισό αιώνα. Οι κοινωνικοί διαχωρισμοί μέχρι και τη δεκαετία του ’50 επέβαλαν την ύπαρξη διαφορετικής βρύσης για «λευκούς» και «έγχρωμους». Πολλές κοινωνικές ομάδες βρίσκονται ακόμη υπό καθεστώς άτυπου ρατσισμού, και σίγουρα η φωτογραφία του Erwitt μιλά στην ψυχή τους.
5. Μοναχός προσεύχεται για νεκρό ηλικιωμένο άνδρα, εν αναμονή του τρένου στον σταθμό της Shanxi Taiyuan, 2011
Είναι Νοέμβριος του 2011, και ένας ηλικιωμένος άνδρας κοιμάται στο σιδηροδρομικό σταθμό της Shanxi Taiyuan στην Κίνα. Ο ύπνος του, όμως, φαίνεται να διαρκεί περισσότερο από το κανονικό, και οι γύρω του αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά. H ομάδα πρώτων βοηθειών διαπιστώνει το θάνατό του και τότε ένας μοναχός που περιμένει το τρένο τον πλησιάζει, του πιάνει το χέρι και πραγματοποιεί ένα τελετουργικό προσευχής, για να αναπαυθεί η ψυχή του. Ο φωτογράφος του Reuters που τυχαίνει να είναι εκεί αποτυπώνει την εικόνα, για να υγράνει τα μάτια πολλών ακόμη χιλιάδων ανθρώπων ανά τον πλανήτη.
6. Black athletes’ silent protest, Associated Press, 1968
Καλοκαίρι του 1968 και οι φυλετικές διακρίσεις δεν έχουν ακόμη εξαλειφθεί. Οι μαύροι Αμερικανοί αθλητές Tommie Smith και John Carlos κατακτούν το χρυσό και το χάλκινο μετάλλιο στα 200 μέτρα στους Ολυμπιακούς του Μεξικό και αποφασίζουν να πραγματοποιήσουν μια συμβολική κίνηση διαμαρτυρίας πάνω στο βάθρο. Την ώρα που ακούγεται ο αμερικανικός εθνικός ύμνος, φορούν μαύρο γάντι, υψώνουν το χέρι τους και σκύβουν το κεφάλι, χαιρετώντας με τον τρόπο που επίτασσε το γνωστό κίνημα των Μαύρων Πανθήρων. Την ίδια ώρα, ο λευκός αργυρός Ολυμπιονίκης φορά ένα έμβλημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε ένδειξη υποστήριξης προς τους συναθλητές του. Το αποτέλεσμα; Το κοινό τους γιουχάρει κατά την αποχώρησή τους και η Ολυμπιακή Επιτροπή τους αποπέμπει από τους Αγώνες. «Όταν κερδίζουμε, είμαστε Αμερικανοί αθλητές. Όταν χάνουμε, είμαστε απλώς νέγροι», δήλωσε αργότερα ο Smith, ενώ η φωτογραφία προστέθηκε στο οπτικό οπλοστάσιο ενάντια σε κάθε είδους ρατσισμό.
7. Ο σκύλος Leao, Vanderlei Almeida, 2011
Μία πρόσφατη φωτογραφία που δεν υπολείπεται δύναμης και ικανότητας να παράγει ισχυρά συναισθήματα. Η εικόνα του σκύλου Leao προέρχεται από τη Βραζιλία και έχει ληφθεί περίπου ενάμιση χρόνο πριν. Το Ρίο Ντε Τζανέιρο θρηνεί, μετά από φονικές κατολισθήσεις. Σε αυτές βρήκε τραγικό θάνατο και το «αφεντικό» του Leao, και ο σκύλος αποδεικνύει γιατί το είδος του έχει τιτλοφορηθεί «καλύτερος φίλος μας»: Εδώ τον βλέπουμε να κάθεται επί δεύτερη συνεχόμενη μέρα στον τάφο του ιδιοκτήτη του.
8. Οι ερωτευμένοι διαδηλωτές, Rich Lam
Ο Αυστραλός Scott Jones και η Καναδή φίλη του Alex Thomas βρίσκονται στο έδαφος και φιλιούνται παθιασμένα. Κι όλα αυτά λίγο μετά από ένα χτύπημα αστυνομικού προς την κοπέλα με την ασπίδα του, που την έριξε στην άσφαλτο. Το περιστατικό συνέβη στον Καναδά, μετά την ήττα των Vancouver Canucks από τους Boston Bruins σε τελικό κυπέλλου. Οι δικοί μας χούλιγκαν σπάζουν βιτρίνες, οι δικοί τους… τον πάγο.
9. Ο Harold Whittles ακούει για πρώτη φορά, Jack Bradley
Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και το κωφό αγόρι με το όνομα Harold Whittles δέχεται ένα ακουστικό στο αυτί του. Τη στιγμή του κλικ, βλέπουμε την έκφρασή του, όταν ακούει για πρώτη φορά. Πώς άραγε ακούγεται σε κάποιον το θρόισμα των φύλλων όταν δεν έχει μέτρο σύγκρισης; Πόσο φρικιαστικός του φαίνεται ο θόρυβος ενός αυτοκινήτου και πόσο παράξενη ή εκκωφαντική η ίδια του η φωνή; Μόνο εκείνος γνωρίζει και μας το μεταφέρει μέσα από αυτή την πολυσυζητημένη φωτογραφία.
10. Earthrise, William Anders, 1968
Είναι «τοπίο» αλλά ξεπερνά τα standards του όρου που είχε εφεύρει η ανθρωπότητα κατά τη λήψη της. Ο William Anders την τράβηξε, αλλά δεν ήταν φωτογράφος. Πρόκειται για τη χαρακτηρισμένη ως «περιβαλλοντική φωτογραφία με τη μεγαλύτερη επιρροή όλων των εποχών», καθώς δεν είναι τίποτα άλλο παρά η πρώτη πραγματική εντύπωση που σχημάτισε η ανθρωπότητα για τη Γη. Τόσοι αιώνες θεωριών, τόσοι αφορισμένοι επιστήμονες που μίλησαν για τη γαλάζια σφαίρα στην οποία ζούμε, κι όμως, μόλις το 1968, με αυτή τη λήψη του κοσμοναύτη του Apollo 8 μπόρεσε το ανθρώπινο γένος να δει από μακριά το «σπίτι» του. Το περιοδικό LIFE την έκανε εξώφυλλο στην έκδοση με τίτλο «100 φωτογραφίες που άλλαξαν τον κόσμο».
1. Θέα από το παράθυρο στο Le Gras, Joseph Niépce, 1826
Ή αλλιώς, «πώς ξεκίνησαν όλα». Ο Niépce στέκεται στο παράθυρό του, και χρησιμοποιεί για πρώτη φορά στην Ιστορία της ανθρωπότητας ένα συγκεκριμένο υλικό για να δημιουργήσει μια εικόνα: Τον ήλιο. Πρόκειται για την ηλιογραφία τού Niépce που δεν διεκδικεί δάφνες ανάλυσης ή σύνθεσης (μια οροφή με την καμινάδα της είναι), αλλά ήταν στην ουσία ο πρόγονος της δαγκεροτυπίας, της τεχνικής δηλαδή του Λουί Νταγκέρ, που μια δεκαετία αργότερα βασίστηκε στην δουλειά του Niépce για να παράξει την πρώτη φωτογραφία του κόσμου.2. Loyalist Militiaman at the Moment of Death, Robert Capa, 1936
Πρόκειται για μία από τις πιο γνωστές και πιο πολυσυζητημένες φωτογραφίες πολέμου: Ο φερόμενος ως ρεπουμπλικάνος Borrell Garcia δέχεται πυρά και σκοτώνεται ακριβώς την στιγμή της λήψης, κατά τη διάρκεια μάχης του ισπανικού εμφυλίου. Η αυθεντικότητα της φωτογραφίας έχει δεχθεί αρκετά πυρά κατά καιρούς – ότι πρόκειται για «στημένη» σκηνή, ότι το μέρος δεν ταυτίζεται με εκείνο στο οποίο πέθανε ο αναρχικός Garcia κλπ. Σε κάθε περίπτωση, όμως, έγινε αντιπολεμικό λάβαρο σε όλη την Ευρώπη και όχι μόνο, αφότου δημοσιεύθηκε στο γαλλικό περιοδικό «VU» και στη συνέχεια στο αμερικανικό «Life».3. Migrant Mother, Dorothea Lange, 1936
Η Αμερική βιώνει τη μεγάλη κρίση (ναι, η δική μας δεν είναι η πρώτη στον κόσμο) και εκατοντάδες άνεργοι ξεκινούν για άλλες πολιτείες, για να βρουν δουλειά και καλύτερη ζωή. Η γυναίκα της φωτογραφίας είναι μια τέτοια περίπτωση: Πρόκειται για την Florence Owens Thompson, χήρα με επτά παιδιά, τα οποία αναγκαζόταν εκείνο τον καιρό να ταΐζει με σκοτωμένα πουλιά και λαχανικά από τα γύρω χωράφια. Στην διαδρομή της προς μια «καλύτερη ζωή», τη συνάντησε η φωτογράφος Dorothea Lange και η φωτογραφία της έγινε σύμβολο της μεγάλης κρίσης.4. Segregated Water Fountains in North Carolina, Elliott Erwitt, 1950
Κοιτάζοντας τη συγκεκριμένη φωτογραφία, αντιλαμβάνεται κανείς πόσα άλλαξαν μέσα σε μισό αιώνα. Οι κοινωνικοί διαχωρισμοί μέχρι και τη δεκαετία του ’50 επέβαλαν την ύπαρξη διαφορετικής βρύσης για «λευκούς» και «έγχρωμους». Πολλές κοινωνικές ομάδες βρίσκονται ακόμη υπό καθεστώς άτυπου ρατσισμού, και σίγουρα η φωτογραφία του Erwitt μιλά στην ψυχή τους.5. Μοναχός προσεύχεται για νεκρό ηλικιωμένο άνδρα, εν αναμονή του τρένου στον σταθμό της Shanxi Taiyuan, 2011
Είναι Νοέμβριος του 2011, και ένας ηλικιωμένος άνδρας κοιμάται στο σιδηροδρομικό σταθμό της Shanxi Taiyuan στην Κίνα. Ο ύπνος του, όμως, φαίνεται να διαρκεί περισσότερο από το κανονικό, και οι γύρω του αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά. H ομάδα πρώτων βοηθειών διαπιστώνει το θάνατό του και τότε ένας μοναχός που περιμένει το τρένο τον πλησιάζει, του πιάνει το χέρι και πραγματοποιεί ένα τελετουργικό προσευχής, για να αναπαυθεί η ψυχή του. Ο φωτογράφος του Reuters που τυχαίνει να είναι εκεί αποτυπώνει την εικόνα, για να υγράνει τα μάτια πολλών ακόμη χιλιάδων ανθρώπων ανά τον πλανήτη.6. Black athletes’ silent protest, Associated Press, 1968
Καλοκαίρι του 1968 και οι φυλετικές διακρίσεις δεν έχουν ακόμη εξαλειφθεί. Οι μαύροι Αμερικανοί αθλητές Tommie Smith και John Carlos κατακτούν το χρυσό και το χάλκινο μετάλλιο στα 200 μέτρα στους Ολυμπιακούς του Μεξικό και αποφασίζουν να πραγματοποιήσουν μια συμβολική κίνηση διαμαρτυρίας πάνω στο βάθρο. Την ώρα που ακούγεται ο αμερικανικός εθνικός ύμνος, φορούν μαύρο γάντι, υψώνουν το χέρι τους και σκύβουν το κεφάλι, χαιρετώντας με τον τρόπο που επίτασσε το γνωστό κίνημα των Μαύρων Πανθήρων. Την ίδια ώρα, ο λευκός αργυρός Ολυμπιονίκης φορά ένα έμβλημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε ένδειξη υποστήριξης προς τους συναθλητές του. Το αποτέλεσμα; Το κοινό τους γιουχάρει κατά την αποχώρησή τους και η Ολυμπιακή Επιτροπή τους αποπέμπει από τους Αγώνες. «Όταν κερδίζουμε, είμαστε Αμερικανοί αθλητές. Όταν χάνουμε, είμαστε απλώς νέγροι», δήλωσε αργότερα ο Smith, ενώ η φωτογραφία προστέθηκε στο οπτικό οπλοστάσιο ενάντια σε κάθε είδους ρατσισμό.7. Ο σκύλος Leao, Vanderlei Almeida, 2011
Μία πρόσφατη φωτογραφία που δεν υπολείπεται δύναμης και ικανότητας να παράγει ισχυρά συναισθήματα. Η εικόνα του σκύλου Leao προέρχεται από τη Βραζιλία και έχει ληφθεί περίπου ενάμιση χρόνο πριν. Το Ρίο Ντε Τζανέιρο θρηνεί, μετά από φονικές κατολισθήσεις. Σε αυτές βρήκε τραγικό θάνατο και το «αφεντικό» του Leao, και ο σκύλος αποδεικνύει γιατί το είδος του έχει τιτλοφορηθεί «καλύτερος φίλος μας»: Εδώ τον βλέπουμε να κάθεται επί δεύτερη συνεχόμενη μέρα στον τάφο του ιδιοκτήτη του.8. Οι ερωτευμένοι διαδηλωτές, Rich Lam
Ο Αυστραλός Scott Jones και η Καναδή φίλη του Alex Thomas βρίσκονται στο έδαφος και φιλιούνται παθιασμένα. Κι όλα αυτά λίγο μετά από ένα χτύπημα αστυνομικού προς την κοπέλα με την ασπίδα του, που την έριξε στην άσφαλτο. Το περιστατικό συνέβη στον Καναδά, μετά την ήττα των Vancouver Canucks από τους Boston Bruins σε τελικό κυπέλλου. Οι δικοί μας χούλιγκαν σπάζουν βιτρίνες, οι δικοί τους… τον πάγο.9. Ο Harold Whittles ακούει για πρώτη φορά, Jack Bradley
Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και το κωφό αγόρι με το όνομα Harold Whittles δέχεται ένα ακουστικό στο αυτί του. Τη στιγμή του κλικ, βλέπουμε την έκφρασή του, όταν ακούει για πρώτη φορά. Πώς άραγε ακούγεται σε κάποιον το θρόισμα των φύλλων όταν δεν έχει μέτρο σύγκρισης; Πόσο φρικιαστικός του φαίνεται ο θόρυβος ενός αυτοκινήτου και πόσο παράξενη ή εκκωφαντική η ίδια του η φωνή; Μόνο εκείνος γνωρίζει και μας το μεταφέρει μέσα από αυτή την πολυσυζητημένη φωτογραφία.10. Earthrise, William Anders, 1968
Είναι «τοπίο» αλλά ξεπερνά τα standards του όρου που είχε εφεύρει η ανθρωπότητα κατά τη λήψη της. Ο William Anders την τράβηξε, αλλά δεν ήταν φωτογράφος. Πρόκειται για τη χαρακτηρισμένη ως «περιβαλλοντική φωτογραφία με τη μεγαλύτερη επιρροή όλων των εποχών», καθώς δεν είναι τίποτα άλλο παρά η πρώτη πραγματική εντύπωση που σχημάτισε η ανθρωπότητα για τη Γη. Τόσοι αιώνες θεωριών, τόσοι αφορισμένοι επιστήμονες που μίλησαν για τη γαλάζια σφαίρα στην οποία ζούμε, κι όμως, μόλις το 1968, με αυτή τη λήψη του κοσμοναύτη του Apollo 8 μπόρεσε το ανθρώπινο γένος να δει από μακριά το «σπίτι» του. Το περιοδικό LIFE την έκανε εξώφυλλο στην έκδοση με τίτλο «100 φωτογραφίες που άλλαξαν τον κόσμο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου