ύφθηκε στον εγκέφαλο ένα δίκτυο σε διαρκή εργασία. Θα μπορούσε να είναι ο κρυφός σκηνοθέτης της ζωής μας. Και να εξηγεί τις ψυχικές νόσους...Είστε ξαπλωμένοι σε μια πολυθρόνα, με κλειστά μάτια, στο ζενίθ της...χαλάρωσης. Αν πιστεύετε ότι αυτή τη στιγμή ο εγκέφαλός σας λειτουργεί στο ελάχιστο, κάνετε λάθος: οι νευρώνες σας ζουν μια σημαντική δραστηριότητα, ανταλλάσσοντας βιοχημικά μηνύματα χωρίς σταματημό. Μάλιστα, η ενέργεια που καταναλώνει ο εγκέφαλος είναι 20 φορές μεγαλύτερη από αυτήν που χρειάζεται για να συνειδητοποιήσετε το κουδούνισμα του τηλεφώνου. Αυτό οφείλεται στη «σκοτεινή ενέργεια» του εγκέφαλου: όπως και αυτή του σύμπαντος, είναι υπεύθυνη για μεγάλο μέρος των γεγονότων, αλλά είναι αόρατη με άμεσο τρόπο.
Βουητό στο υπόβαθρο;
Η ανακάλυψη της σκοτεινής ενέργειας του εγκέφαλου αποδεικνύεται πολύτιμη. Μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της λειτουργίας όχι μόνο του εγκέφαλου αλλά και διάφορων διανοητικών ασθενειών και να ανοίξει νέες προοπτικές που θα μας βοηθήσουν να ξεκαθαρίσουμε τι είναι η συνείδηση. Το εγκεφαλικό σύστημα που είναι επιφορτισμένο με αυτή τη βασική λειτουργία έχει ονομαστεί DMN (Default Μode Νetwork, Δίκτυο Αυτόματης Λειτουργίας) και μοιάζει να έχει το ρόλο του συντονισμού, του κρυφού σκηνοθέτη στις χιλιάδες εργασίες με τις οποίες η φαιά ουσία μας είναι απασχολημένη στη ζωή μας.Οι βάσεις αυτής της ανακάλυψης ανάγονται στο 1929, όταν ο Χανς Μπέργκερ, εφευρέτης του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος, εντόπισε συνεχείς ηλεκτρικές διακυμάνσεις στον εγκέφαλο: «Το κεντρικό νευρικό σύστημα είναι διαρκώς ενεργό, όχι μόνο όταν είμαστε ξύπνιοι», είχε πει.Όμως οι παρατηρήσεις του αγνοήθηκαν. Η άφιξη της τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET) τη δεκαετία του ’70 και της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας εγκεφάλου (fMRI) τη δεκαετία του ’90 επέτρεψε την ανακάλυψη των εγκεφαλικών περιοχών που ελέγχουν διάφορες λειτουργίες (όραση, λόγος, κίνηση κ.λπ.). Όμως, για να επιτευχθεί αυτό, έμεινε στη σκιά η δραστηριότητα του εγκέφαλου όταν αναπαύεται. «Σχεδόν όλες αυτές οι έρευνες σχεδιάστηκαν με τρόπο ώστε να δίνουν την εντύπωση ότι μεγάλο μέρος των εγκεφαλικών περιοχών παραμένουν σε κατάσταση ηρεμίας μέχρι που καλούνται να εκτελέσουν μια συγκεκριμένη εργασία», παρατηρεί στο Scientific American ο Μάρκους Ε. Ράιχλε , καθηγητής νευροβιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις (ΗΠΑ), πρωτοπόρος στις μελέτες αυτού του τομέα. Με άλλα λόγια, επισημαίνονται μόνο οι εγκεφαλικές περιοχές που είναι ενεργές σε μια εργασία, για παράδειγμα κατά την ακρόαση μουσικής, σαν ο εγκέφαλος να ήταν ανενεργός μέχρι τη στιγμή που το άτομο άρχισε να ακούει. Έπειτα προέκυψαν διάφορα στοιχεία που υποδείκνυαν μια εκτεταμένη δραστηριότητα υποβάθρου του εγκέφαλου, ακόμα και σε κατάσταση ηρεμίας.
Σκέψεις χαμηλής κατανάλωσης
Τη δεκαετία του ’90 ο Ράιχλε, κατά τη διάρκεια μελετών με την PET, παρατήρησε ότι κάποιες εγκεφαλικές περιοχές είναι πάντα ενεργές. Μάλιστα, έχουν μια πτώση δραστηριότητας ακριβώς όταν διεξάγεται μια εργασία (ομιλία, ανάγνωση, γράψιμο κ.λπ.).Αυτό ήταν φανερό σε ένα τμήμα του μέσου βρεγματικού φλοιού, κοντά στο κέντρο του εγκέφαλου, που χρησιμοποιείται στην ανάμνηση των αυτοβιογραφικών γεγονότων. Άφησε τόσο αμήχανους τους ερευνητές ώστε την ονόμασαν «μέση μυστηριώδη βρεγματική περιοχή».«Έπειτα από διάφορα πειράματα επιβεβαιώθηκε ότι ο εγκέφαλος δε λειτουργεί στο ελάχιστο όταν δεν είναι απασχολημένος με κάποια συνειδητή δραστηριότητα. Αυτή η περιοχή, κατά μυστήριο τρόπο, όπως το μεγαλύτερο μέρος των άλλων περιοχών, παραμένει διαρκώς ενεργή, μέχρι ο εγκέφαλος να επικεντρωθεί σε μια νέα εργασία», προσθέτει ο Ράιχλε.Όταν ο ίδιος το 1998 παρουσίασε τα αποτελέσματα σε ένα επιστημονικό περιοδικό, απορρίφθηκαν, γιατί θεωρήθηκαν λανθασμένα. Αυτές οι εγκεφαλικές περιοχές (και άλλες, ακόμα και απομακρυσμένες αλλά συνδεδεμένες μεταξύ τους) αποτελούν τμήμα ενός ξεχωριστού συστήματος, του DMN Εγκέφαλος στο φουλ
Είναι ένα εγκεφαλικό σύστημα που είναι ενεργό εν ώρα ανάπαυσης, όταν δεν κάνουμε καμιά νοητική προσπάθεια και αφήνουμε το μυαλό μας ελεύθερο να αρμενίζει. Εργάζεται λιγότερο όταν είμαστε απασχολημένοι με κάποια δραστηριότητα, σαν να μην θέλει να ανακατευτεί με τα άλλα εγκεφαλικά συστήματα που είναι πιο ενεργά εκείνη τη στιγμή. Αυτή η έντονη εσωτερική δραστηριότητα αφήνει χώρο στις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου, όταν παρίσταται ανάγκη. Όμως οι καθημερινές εργασίες, όπως η ανάγνωση, δεν επιφέρουν αύξηση στην κατανάλωση εγκεφαλικής ενέργειας μεγαλύτερη από 5% σε σχέση με αυτήν που χρειάζεται στη βασική κατάσταση, που είναι περίπου 20 φορές μεγαλύτερη από αυτήν που χρησιμοποιείται σε μια απλή απάντηση σε ένα εξωτερικό ερέθισμα, όπως το να διώξουμε μια μύγα.
Αυτοσυγκεντρώνομαι
Αυτή η αλλαγή πορείας άνοιξε νέους δρόμους στην έρευνα. Σε μια μελέτη με επικεφαλής τον Φαμπρίτσιο Εσπόζιτο του Τμήματος Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Φρειδερίκος Β΄ της Νάπολης, διαπιστώθηκε ότι, όσο περισσότερο μια νοητική εργασία (απομνημόνευση αριθμών) είναι απαιτητική, τόσο λιγότερο λειτουργεί το DMN.πιπλέον, τα άτομα που κατάφερναν να έχουν τις καλύτερες επιδόσεις ήταν αυτά στα οποία το DMN ήταν λιγότερο ενεργό, δηλαδή με μικρότερη δράση ενόχλησης απέναντι στη συνειδητή αυτοσυγκέντρωση που απαιτούσε η εργασία. Συγκεκριμένα, ήταν πιο αποτελεσματικός αυτός που είχε λιγότερο ενεργή την οπίσθια έλικα του προσαγωγίου, που είναι ένας κεντρικός κόμβος του DMN. «Αυτή η περιοχή ελέγχει τις πιο ενδόμυχες όψεις της σκέψης, αυτές που εξαρτώνται λιγότερο από το γύρω περιβάλλον», εξηγεί ο Εσπόζιτο.Όμως ο ρόλος της σκοτεινής ενέργειας είναι πιο σύνθετος. Δεν περιορίζεται στο να μας αποσπά από τον εξωτερικό κόσμο, αλλά μπορεί επίσης να βελτιώσει τις νοητικές επιδόσεις μας. Πώς εξηγείται αυτό;
